به نقل از «ایسنا»

با وجود ستاره‌های درخشان، سپهر ریاضیات ایران در حال تاریکی است

تاریخ انتشار: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۷۶۷۴۳

اردیبهشت‌ماه را شاید بتوان به نوعی، ماه ریاضیات نامید؛ ماهی که مصادف با زادروز دو ریاضی‌دان بزرگ ایرانی است: "عمر خیام نیشابوری" و "مریم میرزاخانی". یکی، دانشمندی از گذشته‌های دور و دیگری، دانشمند جوانِ هم عصر و هم دوره خودمان. با وجود این ستاره‌های پر فروغ، به نظر می‌رسد سپهر ریاضیات ایران در حال تاریکی است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به گزارش ایسنا، ۲۸ اردیبهشت زادروز خیام نیشابوری، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی سرای ایرانی است. خیام گاه‌شمار هجری خورشیدی را تکمیل و تقویم جلالی را ابداع کرد.

«غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری» ۲۸ اردیبهشت سال ۴۲۷ هجری در شهر نیشابور و در دورانی که ترکان سلجوقی بر خراسان بزرگ تسلط داشتند، به دنیا آمد.

اگرچه رباعی‌های خیام به واسطه ترجمه توسط فیتز جرالد، شهرت جهانی پیدا کرد و او در مشرق زمین به واسطه اصلاحات و تکمیل گاه‌شمار و تقویم ایرانی شناخته می‌شود، ولی مطالعات و دستاوردهای حکیم عمر خیام نیشابوری در زمینه‌های مختلف فلسفه، ستاره‌شناسی، ریاضیات، هندسه، موسیقی قابل چشم‌پوشی نیست.

کارهای خیام در ریاضیات و به‌ویژه در جبر در بین ریاضی‌دانان اروپایی قرن ۱۹ میلادی مورد استفاده نبوده است؛ اما رد پای او را می‌توان به واسطه خواجه نصیرالدین طوسی در پیشرفت ریاضیات اروپا دنبال کرد.

به گفته جرج آلفرد سارتن، تاریخ‌دان علم؛ خیام یکی از بزرگ‌ترین ریاضی‌دانان قرون وسطی بوده است: «خیام اولین کسی است که به تحقیق منظم علمی در معادلات درجات اول و دوم و سوم پرداخته و طبقه‌بندی تحسین‌آوری از این معادلات آورده‌ است. خیام در حل تمام صور معادلات درجه سوم منظماً تحقیق کرده و به حل (در اغلب موارد ناقص) هندسی آن‌ها توفیق یافته است. رساله خیام در علم جبر که مشتمل بر این تحقیقات است، معرف یک فکر منظم علمی است و این رساله یکی از برجسته‌ترین آثار قرون‌وسطایی و احتمالاً برجسته‌ترین آن‌ها در این علم است».

عمر خیام همچنین نخستین کسی بود که نشان داد معادله درجه سوم ممکن است دارای بیش از یک پاسخ باشد یا اصلاً جوابی نداشته باشد. همچنین در یکی از کتاب‌های خود (رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله) بیشتر از جبر هندسی برای حل معادلات درجه سوم استفاده کرده است.

یکی دیگر از آثار ریاضی خیام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» است و او در این کتاب اصول موضوعه هندسه اقلیدسی و اصل موضوعه پنجم اقلیدس را درباره قضیه خطوط متوازی که شالوده هندسه اقلیدسی است، مورد مطالعه قرار داد و اصل پنجم را اثبات کرد.

همچنین تعیین ضرایب بسط دو جمله‌ای یکی دیگر از دستاوردهای خیام است که در بسیاری از کتاب‌های دانشگاهی و مرجع این دو جمله‌ای‌ها، «دوجمله‌ای خیام-نیوتن» نامیده می‌شوند.

خیام منجم بود و تقویمی که امروز در ایران از آن استفاده می‌کنیم، نتیجه محاسبات او و دانشمندان دیگر در زمان جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی است که به نام «تقویم جلالی» معروف است. خیام برای این‌کار، مدار گردش کره زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد و درباره چگونگی محاسبات خود یک رساله نوشته است.

خیام ریاضیات موسیقی را نیز مورد واکاوی قرار داده و در کتاب «القول علی اجناس التی بالاربعاء» مسئله تقسیم یک چهارم را به سه فاصله که مربوط به مایه‌های نیم‌پرده، با نیم پرده بالارونده و یک چهارم پرده در موسیقی است را شرح می‌دهد.

عمر خیام نیشابوری در حدود سال‌های ۵۱۷-۵۲۰ هجری چشم از جهان فروبست و در شهر نیشابور به خاک سپرده شد.

بیشتر بخوانید: چرایی سهم کمتر زنان از جوایز برتر ریاضیات

مریمِ الهام‌بخش؛ یک ذهن‌ زیبا

پروفسور مریم میرزاخانی، ریاضی‌دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران به دنیا آمد. او که در دنیا به عنوان یکی از زنان تاثیرگذار و الهام‌بخش شناخته می‌شود، در دبیرستان فرزانگان تهران تحصیل کرد و دو بار برنده مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی شد. در دورانی که حتی معلمان مدارس معتقد بودند که پسرها در درس ریاضی قوی‌تر هستند، مریم اولین ایرانی بود که توانست دو بار به این موفقیت دست پیدا کند.

مریم میرزاخانی در پژوهش‌های خود موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌ها به دنبال یافتن راهی برای محاسبه حجم اشکال هندسی هذلولی بودند و در این میان مریم جوان موفق به حل این مسئله شد. او همچنین توانست در سن ۳۱ سالگی استاد تمام دانشگاه استنفورد؛ یکی از سه دانشگاه برتر جهان شود.

پروفسور مریم میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به عنوان اولین زن تاریخ، برنده مدال فیلدز شد. فیلدز جایزه‌ای معادل جایزه نوبل در رشته ریاضیات است که هر چهار سال یک‌بار، به برترین ریاضیدانان زیر ۴۰ سال جهان اعطا می‌شود.

زادروز پروفسور مریم میرزاخانی، بیست و دوم اردیبهشت (دوازدهم ماه می) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام‌گذاری شد. این دانشمند جوان ایرانی پس از چهار سال مبارزه با بیماری سرطان در ۲۳ تیرماه ۱۳۹۶ در سن ۴۰ سالگی در آمریکا درگذشت.

نوری که کم‌فروغ می‌شود

با وجود حضور ستاره‌های پر فروغی همچون خیام و مریم میرزاخانی در سپهر ریاضیات ایران، به نظر می‌رسد که نور علوم پایه از سپهر علمی ایران در حال رخت بربستن است. در سال‌های اخیر داوطلبان تحصیل در رشته ریاضیات در سطح متوسطه کاهش پیدا کرده است. به طوری که رشته ریاضی در برخی دبیرستان‌ها به دلیل عدم تقاضا تعطیل شده و شاهد توزیع نامتوازن استعدادها در رشته‌های مختلف هستیم.

دکتر زلفی‌گل،‌ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در نشستی تاکید کرد: «در کشورهای توسعه‌یافته، نخبه‌ترین افراد در رشته‌های علوم انسانی تحصیل می‌کنند تا مدیریت کلان جامعه را به دست بگیرند و در رشته‌های دیگر اقدام به پذیرش مهاجر و نخبگان از کشورهای دیگر می‌نمایند، اما این اقدام در کشور ما دقیقاً برعکس است و ما هر سال شاهد توجه کمتر به رشته‌های علوم انسانی و ریاضی هستیم و اگر هم علوم پایه تضعیف شود، کل علم کشور تضعیف خواهد شد.»

محمدمهدی کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش هم در نشستی که اردیبهشت سال ۱۴۰۱ برگزار شد، گفت: «اکنون ۱۴.۸۷ درصد دانش‌آموزان در رشته ریاضی تحصیل می‌کنند؛ در حالی که علوم پایه، زیرساخت‌های علمی و فنی کشور را فراهم می‌کند و اگر برنامه‌ریزی لازم برای افزایش توجه به این رشته را نداشته باشیم، در آینده با مشکلاتی مواجه خواهیم شد. افزایش سهم دانش‌آموزان رشته ریاضی در هدایت تحصیلی مدنظر است. با افزایش تعداد دانش‌آموزان در رشته تجربی در سال‌های گذشته مواجه بوده‌ایم و باید طراحی مناسبی برای افزایش سهم دانش‌آموزان در رشته ریاضی و فیزیک داشته باشیم. رشته ریاضی برخی دبیرستان‌ها به علت عدم تقاضا تعطیل شده است که باید برای آن چاره‌اندیشی کنیم.»

بیشتر بخوانید: چرا حال رشته‌های علوم پایه در ایران خوب نیست؟

بیشتر بخوانید: خطر ریزش علوم پایه در دانشگاه‌ها و مدارس جدی است

بیشتر بخوانید: تعطیلی رشته «ریاضی» برخی دبیرستانها بدلیل عدم تقاضا

حتی افرادی که در دانشگاه‌ها در رشته ریاضی تحصیل ‌کرده‌اند، امروز دچار سردرگمی شده‌اند؛ چرا که برای این افراد کار مناسب وجود ندارد. یکی از بهترین مشاغل برای دانش‌آموختگان ریاضی، دبیری است که به گفته دکتر زهرا گویا، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی؛ فرصت دبیری ریاضی از فارغ‌التحصیلان ریاضی گرفته شده و متقاضیان، فقط باید از مسیر دانشگاه فرهنگیان وارد حرفه دبیری شوند.

پروفسور مجتبی شمسی‌پور، چهره ماندگار شیمی و از سرآمدان علمی کشور هم در این خصوص معتقد است: «در شرایطی که می‌توانیم دانشجویان قوی در رشته‌های علوم پایه را در دانشگاه‌های مختلف کشور جذب و تربیت کنیم، این دانشجویان به امید استخدام و داشتن حقوق معلمی در آینده، دانشگاه فرهنگیان را انتخاب می‌کنند؛ چون مسائل مالی و شغل آینده برایشان مهم است. اگر دانشجویان علوم پایه تحت نظر بهترین اساتید این رشته‌ها در دانشگاه‌های کشور آموزش ببینند، این موضوع برای آنها جاذبه ایجاد می‌کند. متاسفانه شرایط علوم پایه در کشور ما تضعیف شده است، خطر ریزش در علوم پایه هم در سطح دانشگاه‌ها و هم در مقطع مدارس متاسفانه جدی است و باید به صورت فوری برای آن کاری کرد.»

این مسائل و مشکلات باعث شده که بخش قابل توجهی از دانشجویان رشته ریاضی، برای ادامه تحصیل، رشته‌های دیگری را انتخاب یا برای ادامه تحصیل و زندگی مهاجرت کنند. مثل تینا ترکمان، فارغ‌التحصیل رشته ریاضی دانشگاه صنعتی شریف که در سال ۹۲ در پنجاه و چهارمین المپیاد جهانی ریاضی، دومین دختر برتر جهان شد. ترکمان برای ادامه تحصیل در رشته ریاضی به آمریکا رفت و اوایل اردیبهشت‌ماه امسال از تز خود در دانشگاه هاروارد دفاع کرد.

تینا ترکمان بعد از مریم میرزاخانی، دومین زن ایرانی است که توانسته از دانشگاه هاروارد دکترای ریاضی بگیرد.

بیشتر بخوانید: ۵ ایرانی که از «هاروارد» دکترای ریاضی گرفتند

سال علوم پایه؛ فرصتی که از دست رفت

سازمان علمی و فرهنگی یونسکو، سال ۲۰۲۲ میلادی را به عنوان «سال بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار» نامگذاری کرد و در این راستا ایران نیز اقدام به تاسیس «ستاد ملی سال بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار» کرد. دکتر محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم به عنوان رییس این شورا، دکتر پیمان صالحی؛ دبیر شورای عالی عتف به عنوان نایب رییس و دکتر سعدالله نصیری قیداری؛ رییس وقت دانشگاه شهید بهشتی به عنوان دبیر این ستاد انتخاب شدند.

با این وجود، سال ۲۰۲۲ به پایان رسید و مراسم اختتامیه سال جهانی علوم پایه نیز به شکل کم‌فروغی برگزار شد و با وجود تاکیدهای بسیار صاحب‌نظران، مسئولان و سیاست‌گذاران به توجه بیشتر به رشته‌های علوم پایه، تغییر چندانی در این مسیر ایجاد نشده است؛ چرا که تغییر روند فعلی، نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و ایجاد زیرساخت‌هایی است که تا امروز به صورت کامل محقق نشده است.

به گزارش ایسنا، زنگ خطر برای رشته‌های علوم پایه و به خصوص رشته ریاضی به صدا درآمده است؛ خطری که از اساتید جوان تا پیشکسوت و نخبگان علمی کشور، از مسئولان آموزش و پروش تا معلمان باسابقه در مورد آن هشدار می‌دهند و در این مسیر، نیازمند مشورت، هم‌فکری و همراهی همه دانشمندان، نخبگان، اساتید، معلمان و متخصصان دلسوزان کشور هستیم تا طرحی نو دراندازیم.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: عمر خیام مريم ميرزاخاني ریاضی علوم پایه هوش مصنوعی دانشگاه آزاد اسلامي دانشگاه تهران کنگره هوش مصنوعی در علوم پزشکی معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري ناسا مقاله هوش مصنوعی دانشگاه آزاد اسلامي دانشگاه تهران رشته های علوم پایه مریم میرزاخانی بیشتر بخوانید خیام نیشابوری رشته ریاضی دانشگاه ها دانش آموزان ریاضی دان عمر خیام

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۷۶۷۴۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

هشدار رئیس دانشگاه آزاد به ناهنجاری در انتخاب رشته دانشگاهی

رئیس دانشگاه آزاد ‌گفت: در هفته‌ای که گذشت ۱۲۰ هزار نفر در رشته ریاضی، ۶ برابر در رشته تجربی و سه برابر در دیگر رشته‌ها شرکت کردند و این حکایت از یک ناهنجاری در انتخاب رشته در بین دانش‌آموزان دارد. - اخبار استانها -

به گزارش خبرگزاری تسنیم از چالوس، محمد مهدی طهرانچی در اجلاسیه گروه کشوری علوم اجتماعی که در چالوس برگزار شد اظهار داشت: مباحثی پیرامون رفتار اجتماعی دانشجویان و دانش‌آموزان و داوطلبان آموزشی پرداختن به مباحث آموزشی از اهداف این گردهمایی بود.

وی افزود: آینده آموزش عالی در حقیقت در گرو توجه به حرکت هایی است که امروز در قالب انتخاب رشته رخ می دهد و این آینده کشور را رقم می‌زند.

رئیس دانشگاه آزاد کشور همچنین افزود: در هفته‌ای که گذشت 120 هزار نفر در رشته ریاضی، 6 برابر در رشته تجربی و سه برابر در دیگر رشته‌ها شرکت کردند و این حکایت از یک ناهنجاری در انتخاب رشته در بین دانش‌آموزان دارد که اگر این موضوع عالمانه هدایت نشود می‌تواند آینده کشور را به خطر بیندازد.

وی بیان کرد: وقتی دانش آموزان براساس علایق و دریافت هایشان  انتخاب رشته می‌کنند، دانشگاهیان باید علل این انتخاب و توزیع نامتوازن را بررسی کنند که امروز در این اجلاسیه در حوزه علوم اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت و مسائل جدی هم مطرح شد که انشالله با همت و تلاش برطرف خواهد شد.

طهرانچی با اشاره به اینکه  ما در یک جنگ ترکیبی قرار گرفتیم تصریح کرد: در هنر و رسانه بحث جامعه شناسی و مخاطب شناسی جایگاه بسیار مهمی دارد که به این مبحث نیز از سوی بیش از 70 جامعه شناس از دانشگاه های آزاد سراسر کشور در این اجلاسیه پرداخته شد که جایگاهشان در نقش آفرینی جدیدشان در دانشکده‌های هنر و رسانه را بتوانند در جایگاه دقیقی قرار بدهند و ما دانشی را داشته باشیم که در این جنگ ترکیبی  بتوانیم متکی بر جامعه شناسی و دیگر علوم نقش آفرینی جدی کنیم.

وی در پایان درباره افزایش حقوق کارکنان دانشگاه آزاد گفت: دولت امسال 20 درصد افزایش حقوق برای اعضای دولت در نظر گرفته است و ما در جلسه شورای معاونین در حال تهیه لایحه‌ای برای هیأت امنای دانشگاه آزاد کشور هستیم که طی آن 30 تا 35درصد حقوق کارکنان افزایش خواهد یافت.

سید عبدالله میرغیاثی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان مازندران هم گفت: باید با ایجاد ساز و کارهای مناسب، کسری و کمبود دانشجو در دانشگاه آزاد را جبران کنیم.
وی در  اجلاسیه گروه کشوری علوم اجتماعی درچالوس بیان کرد: در این اجلاسیه زمینه  و تبادل نظر صورت گرفت تا با ایجاد ساز و کارهای مناسب، کسری و کمبود دانشجو در دانشگاه آزاد را جبران کنیم.

میرغیاثی با اشاره به اینکه حرکت دانشگاه آزاد مازندران بر اساس سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد کشور است گفت:  همه ما در برابر این سند به عنوان یک سند بالادستی مسئول هستیم تا همه تحولات و رویکردهای تعالی دانشگاه آزاد استان مازندران را طبق این سند پیش ببریم.

رئیس دانشگاه آزاد استان مازندران با اشاره به اینکه توجه به ظرفیت 13 واحد دانشگاهی و یک مرکز در محمودآباد باید انجام شود گفت: درصدد شناسایی ظرفیت‌ها و منابع واحدهای مختلف دانشگاه آزاد هستیم.

وی بیان کرد: باید بتوانیم برای درآمدزایی غیر شهریه‌ای نیز اقدام کنیم.

میرغیاثی تصریح کرد: ما بر اساس ظرفیت هر یک از واحدهای دانشگاهی برنامه ریزی داریم تا بتوانیم وضعیت معیشتی و اقتصادی کارکنان و هیأت علمی دانشگاه آزاد استان مازندران را به درجه مطلوب و مقبول برسانیم.

وی همچنین درخصوص برگزاری اجلاسیه بیان کرد: این اجلاسیه به منظور تشکیل جلسات گروه های مختلف آموزشی مانند گروه هنر و رسانه، تعلیم و تربیت و علوم اجتماعی برگزار شد.

وی گفت: تلاش می کنیم گروه‌های علمی و دانشی در گروه‌های مختلف انسانی با یکدیگر همفکری کنند و بتوانند اقبال اجتماعی دانشجویان و جامعه هدف را نسبت به این رشته‌ها افزایش دهند.

انتهای پیام/